این برنامه که یک همکاری مشترک میان مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری و بنیاد ملی نخبگان است به شکل‏گیری زیرساختی مناسب و سریع برای استفاده از ظرفیت و توان علمی و فناوری متخصصان ایرانی در حوزه‌های مختلف تخصصی منجر شده است.

در قالب این برنامه هم‌اکنون بیش از 10 هزار نفر از متخصصان و محققان ایرانی خارج از کشور جذب شدند و بیش از 2600 نفر از محققان و متخصصان ایرانی دانشگاه‌های برتر دنیا (بیشتر از کشورهای امریکا، کانادا و کشورهای اروپایی) به کشور بازگشته‌اند که 19 درصد آنها فارغ‌التحصیل 20 دانشگاه برتر دنیا (همچون ام‌آی‌تی، استنفورد، کمبریج، هاروارد، برکلی، ایلینوی، امپریال کالج، پرینستون، میشیگان، ملی سنگاپور، ای‌پی‌اف‌ال سوئیس و ...) هستند و حدود 79 درصد این افراد تجربه زندگی بیش از 5 سال را در خارج از ایران داشته‌اند.

مهاجرت فرصت یا تهدید؟

مهاجرت‌های بین‌المللی در جهان امروز از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است و همه کشورها با درجات مختلفی با این پدیده، مواجه هستند. بر همین اساس، مهاجرت برای بسیاری از کشورها فرصت و برای برخی نیز تهدید تلقی شده و وجه تمایز کشورها در زمینه فرصت یا تهدید بودن مهاجرت برای آنها، نوع مواجهه با موضوع و نحوه سیاستگذاری و مدیریت آن است.

در این راستا، معاونت علمی و فناوری با همکاری بنیاد ملی نخبگان «برنامه همکاری با متخصصان و کارآفرینان ایرانی خارج از کشور (connect.isti.ir)» را از سال 95 با هدف  ایجاد ساز و کاری برای بهره‌مندی از دانش و تجارب ارزشمند محققان و متخصصان ایرانی خارج از کشور در قالب برنامه‌هایی همچون پسادکتری، فرصت مطالعاتی، اساتید مدعو و معین، تأسیس شرکت فناور و برگزاری سخنرانی و کارگاه تخصصی، پروژه تخصصی جایگزین خدمت سربازی، با تاکید بر مدل چرخش مغزها، طراحی و اجرایی کرده است.

مخاطبان این برنامه شامل دانش آموختگان دوره دکترا از یکی از 200 دانشگاه‌ برتر دنیا، اساتید یکی از 200 دانشگاه‌ برتر دنیا و متخصصان و کارآفرینان فعال در یکی از موسسات شاخص علمی و فناوری یا شرکت‌های دانش‌بنیان خارجی است.

رفع چالش‌های اساسی نخبگان علاقه‌مند به بازگشت

این برنامه با هدف رفع چالش‌های اساسی عنوان شده توسط نخبگان ایرانی علاقه‌مند به همکاری با کشور از جمله «عدم وجود یک مکانیزم مشخص برای ایجاد ارتباط با مؤسسات و مراکز منتخب علمی و فناوری»، «عدم آشنایی با وضعیت علمی و فناوری کشور در حوزه تخصصی»، «فرآیند زمان‌بر تایید مدارک و جذب در دانشگاه‌ها و مشکلات معیشتی» و «مساله سربازی» طراحی و اجرا شده و توانسته است در 6 سال گذشته پل ارتباطی میان متخصصان و دانشمندان ایرانی خارج از کشور با بیش از 150 مرکز علمی و فناوری شامل برترین دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها، پارک‌های فناوری و شرکت‌های دانش بنیان منتخب داخلی در کمترین زمان ممکن بوده و آنها را با  ظرفیت‌های موجود در حوزه‌های مختلف علمی و فناوری آشنا کند.

شکل‌گیری 280 شرکت و استارتاپ توسط نخبگان بازگشته

یکی دیگر از دستاوردهای این برنامه ایجاد 280 شرکت دانش‌بنیان و استارتاپ در حوزه‌های مختلف «هوش مصنوعی»، «بیوتکنولوژی»، «نانو»، «انرژی»، «فناوری اطلاعات و ارتباطات» و غیره است. این مجموعه‌ها زمینه اشتغال تخصصی مستقیم برای بهترین متخصصان و فارغ‌التحصیلان داخلی را فراهم کرده‌اند.

همچنین تاکنون بیش از 450 نفر از محققان بازگشته به کشور در قابل برنامه مذکور جذب هیات علمی دانشگاه‌های تراز اول داخلی شده که این امر در بالا رفتن سطح کیفی فعالیت‌های پژوهشی، آموزشی و بین‌المللی دانشگاه‌ها تاثیر زیادی داشته است.

تسهیل تردد نخبگان

همچنین در دو سال گذشته به‌صورت ویژه نشست‌های مجازی با متخصصان و محققان ایرانی مقیم کانادا، امریکای شمالی و برخی کشورهای اروپایی با هدف معرفی برنامه‌های معاونت علمی و فناوری و بنیاد ملی نخبگان با محوریت طرح‌های و برنامه‌های حمایتی در حوزه مربوط به کرونا برگزار و پروژه‌های مختلفی در حوزه‌های زیست فناوری، دارو، واکسن و همچنین فناوری اطلاعات (هوش مصنوعی، بیگ دیتا و ...) تعریف شده است.

نکته مهم در فراهم کردن شرایط تردد نخبگان، افزایش میزان تعهد ایشان در هر بار حضور خود در کشور برای مشارکت در فعالیت‌های مرتبط با حوزه علم و فناوری است. هدف ایجاد وابستگی و احساس مسئولیت در نخبگان ایرانی نسبت به کشور است که می‌بایست مرحله به مرحله و با القای حس تأثیرگزار بودن آنها در حوزه تخصصی خود ایجاد شود.

معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری

#23